Voor veel mensen lijkt begraven of cremeren de vanzelfsprekende keuze na overlijden. Toch zijn er ook andere mogelijkheden, die minder bekend maar wel heel waardevol zijn. Een groeiende groep kiest ervoor hun lichaam na de dood ter beschikking te stellen aan de wetenschap. Zo besloot ook actrice en zangeres Joke Bruijs, die onlangs overleed op 73-jarige leeftijd, dat haar lichaam gebruikt mocht worden voor medisch onderwijs en onderzoek. Daarmee kwam er geen traditionele uitvaart, maar wel een nalatenschap die toekomstige generaties helpt.
Hoe je een lichaam kunt doneren
Als je na je overlijden je lichaam aan de wetenschap wilt schenken, moet je dat bij leven al formeel regelen. Dat gaat via een wilsbeschikkingsformulier dat je invult en inlevert bij een academisch ziekenhuis. Daarmee leg je vast dat je na je dood geen crematie of begrafenis wilt, maar dat je lichaam beschikbaar wordt gesteld voor onderwijs of onderzoek. Het formulier is bindend, zodat nabestaanden en ziekenhuizen precies weten wat je wens is.
In de praktijk kan iedereen zich aanmelden bij een universitair medisch centrum. Soms geldt er een tijdelijke stop, omdat er al meer donoren zijn dan op dat moment nodig is. Bij het Leids Universitair Medisch Centrum gold dit bijvoorbeeld recent bijna een jaar lang. Wanneer je overlijdt, moet je lichaam vaak binnen 24 uur naar de afdeling anatomie worden gebracht, omdat het anders niet bruikbaar is. Daarna wordt het gebalsemd zodat het bewaard kan blijven.
Waarom lichamen zo belangrijk zijn
De meeste geschonken lichamen worden gebruikt voor het onderwijs. Studenten geneeskunde leren via echte lichamen hoe het menselijk lichaam in elkaar zit. Ze krijgen inzicht in de ligging van organen, de structuur van spieren en de werking van zenuwen.
Ook chirurgen oefenen met deze lichamen op nieuwe operatietechnieken. Volgens artsen is er geen vervanging die de praktijkervaring van een echt lichaam kan evenaren. Daarnaast worden lichamen gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.
Bij het Amsterdam UMC wordt bijvoorbeeld bestudeerd hoe lichamen onder verschillende omstandigheden ontbinden. Die kennis helpt niet alleen bij medisch onderzoek, maar ook bij forensisch werk. Het laat zien dat lichaamsdonatie op meerdere manieren bijdraagt aan kennis en vooruitgang.
Wat er gebeurt na gebruik
Wanneer het onderzoek of onderwijs is afgerond, volgt er geen uitvaart zoals bij een reguliere begrafenis of crematie. Nabestaanden krijgen de resten meestal niet terug. In plaats daarvan organiseren academische ziekenhuizen vaak herdenkingsmomenten. Jaarlijks wordt er bijvoorbeeld in Leiden een bijeenkomst gehouden waarbij artsen en studenten samen met families stilstaan bij de donoren.
Voor nabestaanden vormt dat vaak een belangrijk moment van erkenning. Naast volledige lichaamsdonatie kun je er ook voor kiezen om alleen specifieke organen, zoals hersenen of het hart, te schenken. Deze worden gebruikt in gespecialiseerde onderzoeksbanken en spelen een cruciale rol in het bestuderen van ziekten zoals alzheimer of hartfalen.
Een bijzondere nalatenschap
Doneren aan de wetenschap vraagt om een bewuste keuze. Het is niet altijd gemakkelijk voor nabestaanden, omdat er vaak minder gelegenheid is om afscheid te nemen. Toch kiezen steeds meer mensen hiervoor, juist omdat het zoveel kan betekenen voor toekomstige generaties. Universitaire medische centra zoals die in Utrecht, Rotterdam, Groningen, Nijmegen, Maastricht, Leiden en Amsterdam zijn blijvend afhankelijk van deze bijdragen.
Wie kiest voor lichaamsdonatie laat zien dat er ook na de dood nog iets waardevols kan worden nagelaten. Het is een keuze die niet alleen de wetenschap vooruit helpt, maar ook de zorg voor patiënten in de toekomst verbetert. Daarmee vormt het een bijzonder alternatief voor begraven of cremeren en een nalatenschap die letterlijk levens kan veranderen.